تربیت بدنی کودکان ویژه
دربرنامه های درسی تربیت بدنی در موقعیت های پرورشی ویژه، به افرادی که قادرنیستند از برنامه های ویژه پرورش بدن استفاده کنند، اسامی مختلفی داده شدهاست. در میان واژه های مورد استفاده کلمه های تربیت بدنی اصلاحی، تربیتبدنی تکاملی برای رشد و تربیت بدنی انطباقی (برای رشد و سازگاری و بهبودی) دیده می شود. منظور اصلی تمام این برنامه ها یکی است: رشد و پرورش سلامتیکلی، همراه با تاکیدی بر بهبود وضعیت بدن و شرایط کلی آن با توسل به فعالیتهای حرکتی.
تربیت بدنی اصلاحی عبارت است از برنامه هایی که با توسلبه تمرین های خاص بر اصلاح، تغییر کارکرد، یا تغییر ساختمان بدن تاکیددارد. تربیت بدنی تکاملی برای رشد، بر پرورش توانایی های حرکت و آمادگیبدنی افراد که پایین تر از سطح مورد قبول هستند، تأکید می ورزد.
تربیتبدنی انطباقی عبارت است از برنامه ای که اهداف تربیت بدنی عادی را دنبالمی کند، اما با تغییرهایی در آنها تلاش می کند نیازهای کودکان استثنایی، ازجمله کودکان کم توان ذهنی را برآورد و در خور توانایی های آنان باشد. دراینجا لازم به یادآوری است که واژه انطباقی به طور اعم به صورت بسیارگسترده ای در تمام برنامه های دانش آموزان بیمار و ناتوان به کار می رود.
امابسیار مناسب است که به دلیل جلوگیری از بروز هرگونه ابهام، واژه انضباطیتنها در زمینه های محدود به کار رود. پس بجاست که از واژه تربیت بدنی ویژه،به دلیل آن که دربردارنده مفهوم کمک به دانش آموزان معلول (همچنین معلولینذهنی) و رفع تمامی نیازهای آنان از طریق برنامه های ویژه تربیت بدنی است،استفاده شود.
اهداف برنامه ویژه
هدف برنامه ویژه تربیت بدنیاین است که از طریق فعالیت های انتخابی در برنامه ای دقیقا طراحی شده بهدانش آموز کم توان ذهنی کمک کند تا به حداکثر رشد جسمی، فکری و اجتماعی دستپیدا کند. برای دست یابی به چنین هدف کلی، می توان اهداف زیر را در نظرگرفت:
۱) حداکثر رشد آمادگی بدنی و افزایش قابلیت های جسمانی.
۲) رشد مهارت ها در اعمال حرکتی پایه و به کار انداختن اعضاء و عضلات خود.
۳) بالا رفتن گرایش برای بهبود مداوم وضعیت بدن.
۴) رشد شناخت از بدن.
۵) دادن احساس ارزش و بها به دانش آموز به عنوان یک فرد، بدون در نظر گرفتن معلولیت او.
۶) تامین احتیاجات بدنی و روانی کودکان ضمن شرکت دادن آنها در بازی های دستهجمعی و کمک به آنها در اجرای مهارت های لازم در این گونه بازی ها.
۷) رشد مهارت های ورزشی برای شرکت در ورزش ها به منظور پر کردن اوقات فراغت.
۸) تامین سلامتی و نشاط.
۹) ایجاد عادات ایمنی و آشنا ساختن آنها با اجرای کارهای مقدماتی در موقع برخورد با حوادث و مشکلات.
۱۰) ایجاد عادات بهداشتی.
۱۱) تقویت روحیه اجتماعی و میل به همکاری از طریق شرکت دادن آنان در بازی ها و ورزش های عمومی و دسته جمعی.
۱۲) پرورش روحیه نظم و انضباط.
۱۳) تقویت و شکوفایی قوای عقلانی کودکان از طریق شرکت آنها در بازی ها و ورزشهایی که مستلزم به کار گرفتن تفکر و شناخت موقعیت ها است.
۱۴) اصلاح فعالیت و اندیشه های نادرست دانش آموز کم توان ذهنی و متعادل کردن احساسات درونی او.
تدریس تربیت بدنی ویژه
وظیفهمعلم ایجاب می کند که برای یادگیری محیط مناسبی تدارک ببیند. ثمره اینمحیط مناسب ایجاد تغییرهایی چند در دانش آموز خواهد بود. در تربیت بدنیبدون شک بارزترین تغییرها، بهبودی مهارت های حرکتی و بالا رفتن سطح آگاهیبدن است، این تغییرها نه تنها در توفیق دانش آموز هنگام شرکت در بازی ها وفعالیت های تربیت بدنی آشکار می شود، بلکه در بهبودی کلی الگوهای حرکتی نیزموثر خواهد بود.
تغییر مطلوب دیگری که به وجود خواهد آمد و به دلیلاین که کمتر عیان است احتمالا از دید عامه پنهان می ماند، گاهی فزاینده وارزیابی دقیق تر دانش آموز از محدودیت ها و خصوصیات خویش است.
اینآگاهی در برخورد با دیگران با حالت پخته ای ظاهر می شود و برای دانش آموزانکم توان ذهنی که از ناسازگاری های شدید شخصیتی رنج می برند، در جهتسازگاری بهتر و پیشرفت و تکوین ویژگی های کلی شخصیت، نخستین گام به حساب میآید.برای فراهم ساختن چنین محیط آموزشی، که چنین نتایج مطلوبی دربرداشتهباشد، معلم به دانشو کارورزی نیاز دارد و همچنین باید از ویژگی، شخصیت وخوی و خصلت ویژه ای برخوردار باشد.
معلم این دانش آموزان باید علاوه بر خصوصیات کلی یک معلم عادی، دارای صفات و ویژگی های خاصی باشد.
شاید مهمترین صفتی که معلم دانش آموزان کم توان ذهنی باید داشته باشد،بلوغ عاطفی است. بلوغ عاطفی عبارت است از حل مسائل و سازش با شرایط محیطبدون نیاز به درگیری عاطفی زائد. معلم باید بی چون و چرا بر وی تاثیربگذارد و حدنهایی موفقیت در سازگاری را به آنان عرصه بدارد.
معلمی کهقادر نیست مسائل روانی خود را حل کند، احتمالاً قادر نخواهد بود در حلمسائل، شاگردانش را یاری کند. به ویژه اگر رفتار وی حاکی از عدم بلوغ باشد،امکان دارد به جای آن که برای سازگاری با کمبودها به طرزی رضایت بخش بهدانش آموزان کمک کند، حتی در عدم سازگاری آنان نیز سهیم باشد.
بردباریو شوخ طبعی از خصوصیات ضروری معلم خوب است. کسانی که با دانش آموزان کمتوان ذهنی سر و کار دارند، باید از هر یک از این ۲خصوصیت سهم قابل ملاحظهای داشته باشند، زیرا پیشرفت این گونه دانش آموزان غالباً به کندی صورت میگیرد. در عین حال زمانی که نتایج ساعت ها کار نمایان می شود، برای معلم وشاگرد پاداش بسیار خوبی خواهد بود.
خصوصیت دلخواه دیگر معلم این دانشآموزان، خلاقیت است، چون به همان صورت که ابداع شیوه های اجرای مهارتضروری است، امکان دارد ساختن ابزار نیز ضرورت پیدا کند. وقتی تسهیلات وتجهیزات برای تدریس تربیت بدنی محدود باشد، معلم مبتکر با تغییر شکل وتطبیق ابزار موجود، وسایل مورد نیاز برنامه هایش را خواهد ساخت.
افزونبر این معلمی که خلاق و مبتکر است، خیلی بهتر قادر خواهد بود نیروی خلاقیترا در کسانی که تعلیم می دهد بالا ببرد. چون در کلاس های تربیت بدنی، دانشآموزان برای اجرای مهارت ها به رعایت الگو وادار می شوند، امکان دارد بهزودی نیروی خلاقیت در آنها رو به خاموشی گذارد.
برای معلم خوب تربیتبدنی توانایی سازمان دهی ضروری است. صرفنظر از روش تدریس، اتخاذ شیوه هایکلاسی دقیقا طراحی شده و فعالیت های کلاسی خوب سازمان یافته از به هدر رفتنوقت ویژه جلوگیری می کند. اینها عوامل هستند که رسیدن به هدف مورد نظر راسهل تر و مطمئن تر می سازند.
نهایتاً اعتقاد معلم بر این است که درزندگی دانش آموزان کم توان ذهنی نقشی داشته باشد و با ابداع روش ها و شیوههای متعدد، برنامه اش را پیاده کند. وی از نعمت بینش برخوردار است و میداند که کدام شیوه را چه هنگام به کار گیرد. او مایل است و این توانایی رادارد که روش هایش را با نیازهای لحظه ای مطابقت دهد.
ویژگی های یادگیری حرکتی و جسمی دانش آموزان کم توان ذهنی
بسیارروشن است که کودکان کم توان ذهنی نیاز دارند از نظر آمادگی جسمی، تواناییحرکتی و مکانیک بدن پیشرفت کنند. وضعیت بدنی اغلب این افراد معمولاً ضعیفاست و شادابی جسمی چندانی ندارند. نحوه گام برداشتن آنان نامتعادل ونااستوار است و حکایت از آن دارد که هماهنگی کلی حرکات بدنی اکثر آنها ضعیفاست. در مطالعات مقایسه ای، همیشه دانش آموزان کم توان ذهنی در زمینه هایقدرت، تحمل، چالاکی، تعادل، سرعت دویدن، انعطاف پذیری و زمان واکنش نسبت بهکودکان هنجار امتیازهای پایین تری کسب می کنند.
به طور کلی می توانگفت که دانش آموزان آموزش پذیر در انجام امور حرکتی بین ۲ تا۳ سال ازکودکان هنجار، عقب تر هستند. اما امکان دارد برخی از این تفاوت ها از عدمموفقیت در فهم مهارت حرکتی ناشی شده باشد تا ناتوانی انجام مهارت.
ایندانش آموزان به لحاظ ناتوانی های جسمی و ذهنی نیاز دارند که در بازی هایگروهی به تجربیات موفقیت آمیزی دست پیدا کنند. زیرا آنان اغلب پس از یکشکست مختصر تمایل کمتری در افزایش خویش نشان می دهند.
اگرچه آنانعموما قادر نیستند مانند بازیکنان عادی، مهارتی را در سطح عالی فراگیرند،اما این قدرت را دارند که مهارت ها را در سطحی فراگیرند که در فعالیت هایعضلانی گوناگون شرکت کنند و بدین طریق آمادگی بدنی خود را افزایش دهند وقدرت حرکات بدن را بهبود بخشند.
بازی و ورزش علاوه بر ثمره جسمی ،فرصت های زیادی برای رشد اجتماعی و رشد عاطفی فرد فراهم می کند. پیروی ازمقررات بازی و نیز رعایت نظام ورزشکاری یا منصفانهبازی کردن، کودک را بهانضباط شخصی و خویشتن داری تشویق می کند و همکاری در محیط های بازی موجب میشود که به توانایی ها و محدودیت های خود و نیز توانایی ها و محدودیت هایدیگر احترام بگذارد.
دانشآموز کم توان ذهنی در برنامه تربیت بدنیبه توجه ویژه ای نیازمند است. زیرا محدودیت های جسمی و اجتماعی وی موجب میشود که او نتواند به خوبی در بازی های گروهی شرکت کند. وی حتی در برقراریارتباط با فرد و احد هم دچار مشکل می شود.همچنین در یادگیری مهارت هایحرکتی، این دانش آموزان خطاهای خود را بارها و بارها تکرار می کنند. راهنمایی مداوم از طرف معلم در فعالیت های گوناگون در کمک به آموزش مؤثراست و تکرار خطاها را از میان می برد.
ایجاد انگیزه در ساعات تربیت بدنی
دانشآموزان کم توان ذهنی با شورو شوق فراوان به کلاس های تربیت بدنی وارد میشوند، زیرا تغییر نوع فعالیت کلاس به خودی خود برای آنان جالب است. اگرعلاقه اولیه به صورت طبیعی در آنان وجود ندارد، می توان آن را به طرق مختلفایجاد کرد.
می توان با نشان دادن تصاویر ساده و جالب، یک بازی را معرفی کرد.
می توان داستان کوتاهی نقل کرد که به فعالیتی که قرار است ارائه شود،مربوط باشد.
اگر فعالیت ها همراه با شعر و آواز و آهنگ باشند، علاقه او را برمی انگیزاند.
بهتر است معلم تمام آنان را تشویق کند، فعالانه در فعالیت ها شرکت کنند. بدون شک نباید در این راه به فشار متوسل شد. کودک کم توان ذهنی به تأییدنیاز دارد و در پی آن است و اگر بداند این همان چیزی است که معلم از او میخواهد و آن را تایید می کند به سوی همکاری و شرکت در فعالیت ها هدایت خواهدشد.
باید از فعالیت های این کودکان سخاوتمندانه تقدیر به عملآید. امکان دارد نتیجه تلاش موفقیت آمیز نباشد، اما معلم باید به کوشش بهعمل آمده ارج نهد. تقدیر بی شائبه معلم می تواند برای دانش آموز موثرترینانگیزه باشد و کمک کند برای یادگیری و پیشرفت و محیطی مناسب تر به وجودآید.
در صورت امکان، شرکت معلم در بازی و فعالیت های آماده سازینیز بسیار مناسب است. هنگامی که دانش آموزان کم توان ذهنی می بینند آنچه ازآنان خواسته شده برای همه، از جمله معلم مفید است، واکنش مناسب تری نسبتبه فعالیت خواهند داشت.
در حقیقت آگاهی و نحوه روش تدریس معلم استکه می تواند ذوق و شوق لازم را در شاگردان ایجاد کرده و محیط تدریس را ازهرگونه کسالت و سستی که موجب بیزاری از حرکات بدنی است دور گرداند.
درساعات تربیت بدنی گاهی مشاهده می شود که بعضی از دانش آموزان در بازی شرکتنکرده و گوشه گیری اختیار می کند. معلم خوب باید با کنجکاوی انگیزه اینشرکت را بفهمد که آیا ناشی از تنبلی است یا علت خاص دیگری دارد. چنانچه علتعدم شرکت سستی و تنبلی باشد، معلم باید با شناخت حالات روانی کودک که جزوملزومات فنی معلمی است و با ایجاد رغبت و تمایل، کسالت او را به شادی ونشاط تبدیل کند و اگر عارضه تنبلی ناشی از عوارض روانی دانش آموز است بهمشاورین مربوط مراجعه کند.
این کودکان در اثر محرک های بیشتر دچارحواس پرتی می شوند. آنها در هنگام بازی کردن توجهشان به چیزهای دیگری که دراطراف زمین بازی است جلب و موجب می شود علاقه اول را رها و به سوی جاذبهدوم بروند. بنابراین معلم باید محرک های اطراف زمین را حذف کند. همچنینتوجه و تذکرهای معلم برای خنثی کردن این حواس پرتی لازم است و به کودکان درتمام کردن وظیفه شان کمک می کند.
منابع:
۱) اف‌فیت، هالیس. تربیتبدنی وبازپروری: برای رشد، سازگاری و بهبودی معلولان، مترجم: محمدتقی منشی طوسی. انتشارات آستان قدس رضوی (۱۳۶۶).
۲) انجمن‌های ورزشی مرکزی سازمانآموزش و پرورش استثنایی. طرح درس تربیتبدنی ویژه دانشآموزان استثنایی،معاونت فرهنگی و اجتماعی، تهران.
۳) ایزدی، علی‌اکبر و مینودخت میرحیدری و مهنازرحمتی، تربیت‌بنی(۱). انتشارات دانشگاه پیام نور (۱۳۷۰).
۴) پاکزاد، محمود. کودکان استثنایی: شناخت، آموزش و پرورش و توانبخشی و روان‌شناسی و رفاه آنان، انتشارات وزارت فرهنگ، تهران (۱۳۷۶).
۵) دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتب درسی، روش تدریس تربیتبدنی در مدارس ابتدایی، انتشارات ایران، تهران(۱۳۷۴).
۶) ذکایی، محمود و محمد نبوی، کلیات تربیتبدنی در مدارس. انتشارات سمت، تهران (۱۳۷۸).
۷) ذکایی، محمود و محمد نبوی، روش تدریس تربیتبدنی در مدارس، انتشارات سمت. (تهران ۱۳۷۷).
۸) سراج‌زاده، غلامرضا و دیگران. کتاب معلم تربیتبدنی دوم دبستان. انتشارات اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی، تهران(۱۳۸۳).
۹) سیف‌نراقی، مریم و عزت‌اله نادری. روان‌شناسی کودکان عقب‌مانده ذهنی و روش‌های آموزش آنها. انتشارات سمت. تهران(۱۳۷۹).
۱۰) کرک، ساموئل و اوریل جانسون. آموزش و پرورش کودکان عقب مانده ذهنی. مترجم: مجید مهدی‌زاده. انتشارات آستان قدس رضوی(۱۳۷۴).
۱۱) هولاند، برنی، مربی‌گری ورزشکاران کمتوان ذهنی. ترجمه: روابط بین‌المللفدراسیون ورزش‌های جانبازان و معلولین. انتشارات مبتکران، تهران(۱۳۸۳).
/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-para-margin:0in; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:10.0pt; font-family:"Times New Roman"; mso-ansi-language:#0400; mso-fareast-language:#0400; mso-bidi-language:#0400;}